ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ 1990ರಲ್ಲಿ, ರಾಣಾ ರಾಜವಂಶದ ವಿರುದ್ಧ ದಂಗೆ ಎದ್ದಾಗ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವದ ಬದಲಿಗೆ, ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ನಂತರ, 2008ರಲ್ಲಿ, ಎರಡನೇ ಸಾಮೂಹಿಕ ಚಳವಳಿ ನಡೆಯಿತು. ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ, ಜಾತ್ಯತೀತ ನೇಪಾಳವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಆದರೆ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ನಾಯಕರು ಜನರ ಚಳವಳಿಯ ಉತ್ಸಾಹದೊಂದಿಗೆ ಚೆಲ್ಲಾಟವಾಡಿದರು.
ಸುತ್ತಲೂ ತುಂಬಾ ಕತ್ತಲೆ ಕವಿದಿದೆ. ನಾವು ಬೆಳಕಿನ ತುಣುಕಿನತ್ತ ಧಾವಿಸುತ್ತೇವೆ. ಅದು ಮಿನುಗುವ ದೀಪವಾಗಿರಲಿ, ಮಿಂಚುಹುಳದ ಬೆಳಕಿನ ಭ್ರಮೆಯಾಗಿರಲಿ ಅಥವಾ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿಸಬಲ್ಲ ಕಿಡಿಯಾಗಿರಬಹುದು – ನಾವು ದೂರದಿಂದ ನೋಡುವ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕಣದ ಮೇಲೆ ನಮ್ಮ ಅಸಹಾಯಕ ಭರವಸೆಯ ಮೂಟೆಯನ್ನು ನೇತುಹಾಕಲು ಉತ್ಸುಕರಾಗಿದ್ದೇವೆ. ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನಡೆದ ದಂಗೆಯಲ್ಲೂ ಇದೇ ರೀತಿಯದ್ದು ಸಂಭವಿಸಿದೆ. ನಾವು ನೇಪಾಳವನ್ನು ಒಳಗಿನಿಂದ ತಿಳಿದಿದ್ದ ಕಾಲವಿತ್ತು. ಆದರೆ ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ನಾವು ಅದನ್ನು ಬಾಹ್ಯ ಚಿತ್ರಗಳಿಂದ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿದಿದ್ದೇವೆ. ಟಿವಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಜೆಂಝಿ Generation Z ನ ಕೆಲವು ಯುವ ಮುಖಗಳನ್ನು ನಾವು ನೋಡಿದ್ದೇವೆ. ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಕೋಪಗೊಂಡಿದ್ದೇವೆ ಮತ್ತು ರಾತ್ರೋರಾತ್ರಿ ಅಧಿಕಾರ ಬದಲಾವಣೆಯ ಸುದ್ದಿಗಳನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೇವೆ. ನಾವು ಅದರಿಂದ ಮೋಡಿಗೊಂಡಿದ್ದೇವೆ. ಇದನ್ನು ಕ್ರಾಂತಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದೇವೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿಯೂ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಬದಲಾವಣೆಯ ಕನಸು ಕಾಣಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ್ದೇವೆ.
ನಮ್ಮ ದಣಿದ ಭರವಸೆಗಳ ಹೊರೆ ತುಂಬಾ ಭಾರವಾಗಿರಬೇಕು, ಅದನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ನಮ್ಮ ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ, ನಾವು ಕೆಲವು ಸರಳ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಲು ಮರೆತಿದ್ದೇವೆ: ಇದು ಜಂಝಿಯೇ? ನೇಪಾಳದ ರಾಜಧಾನಿಯಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿದ ಈ ಯುವಕರು ಯಾವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ನೇಪಾಳದ ಹೊಸ ಪೀಳಿಗೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಾರೆ? ಕೇವಲ ೪೦ ಗಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ದೇಶದ ಸರ್ಕಾರ ಹೇಗೆ ಕುಸಿಯಬಹುದು? ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 8ರ ಗುಂಡಿನ ದಾಳಿಯ ಮರುದಿನ ಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ಭುಗಿಲೆದ್ದ ಹಿಂಸಾಚಾರದ ಹಿಂದೆ ಯಾರು ಇದ್ದಾರೆ? ಈ ಸಂಚಿನಲ್ಲಿ ನೇಪಾಳಿ ಸೈನ್ಯ ಮತ್ತು ಪದಚ್ಯುತ ರಾಜ ಯಾವ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ? ಇವು ಕ್ಷುಲ್ಲಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಲ್ಲ. ಉತ್ತರಗಳಿಲ್ಲದೆ, ಈ ದಂಗೆಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನಾವು ಅರಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದು ಕ್ರಾಂತಿಯೋ ಅಥವಾ ಕೇವಲ ಭ್ರಮೆಯೋ ಎಂದು ನಾವು ಇನ್ನೂ ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
ನಿಸ್ಸಂದೇಹವಾಗಿ, ನೇಪಾಳದ ರಾಜಕೀಯವು ಬಹಳ ಸಮಯದಿಂದ ಬಹಳ ಕಷ್ಟಕರವಾದ ಹಂತದ ಮೂಲಕ ಸಾಗಿದೆ. ಜನರು ಒಮ್ಮೆ ಅಲ್ಲ ಎರಡು ಬಾರಿ ದಂಗೆ ಎದ್ದಿದ್ದಾರೆ. ಎರಡೂ ಬಾರಿ, ಅವರಿಗೆ ದ್ರೋಹ ಬಗೆದರು. ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ 1990ರಲ್ಲಿ, ರಾಣಾ ರಾಜವಂಶದ ವಿರುದ್ಧ ದಂಗೆ ಎದ್ದಾಗ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವದ ಬದಲಿಗೆ, ಹಳೆಯ-ಶೈಲಿಯ ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ನಂತರ, 2008ರಲ್ಲಿ, ಎರಡನೇ ಸಾಮೂಹಿಕ ಚಳವಳಿ ನಡೆಯಿತು. ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ, ಜಾತ್ಯತೀತ ನೇಪಾಳವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು. ಆದರೆ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ನಾಯಕರು ಜನರ ಚಳವಳಿಯ ಉತ್ಸಾಹದೊಂದಿಗೆ ಚೆಲ್ಲಾಟವಾಡಿದರು. ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಏಳು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ರಚಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಸಂವಿಧಾನ ರಚನೆಯಾದರೂ ವಿವಾದಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವು ತನ್ನ ಶೈಶವಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ಪೋಷಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಮಯ ನೀಡಲಿಲ್ಲ. ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ನಾಯಕರು, ಅಧಿಕಾರದ ಬೆನ್ನಟ್ಟುತ್ತಾ, ನಿಯಮವನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿದರು. ಅದೇ ಇಬ್ಬರು ಅಥವಾ ನಾಲ್ಕು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಪದೇ ಪದೇ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಗಳಾದರು. ಅದರ ಮೇಲೆ, ವ್ಯಾಪಕ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಬೇರೆ. ಯಾವುದೇ ಪಕ್ಷವು ಅದರಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.
ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ, ಎಡಪಂಥೀಯ ಚಳವಳಿಯಂತಹ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ನಾಯಕರು ನೈತಿಕ ಕುಸಿತದಿಂದ ಬೇಗನೆ ಬಳಲುವುದಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇಲ್ಲಿ, ಹಳೆಯ ನೇಪಾಳಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್, ಹಾಗೆಯೇ ಮಾವೋವಾದಿ ಚಳವಳಿಯಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ ಎರಡು ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ಪಕ್ಷಗಳಾದ ಯುಎಂಎಲ್ ಮತ್ತು ಮಾವೋವಾದಿಗಳ ನಾಯಕರು ಗಂಭೀರ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ಆರೋಪಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ನೇಪಾಳದ ಆರ್ಥಿಕತೆಯು ಬಲಗೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಆದಾಯ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ನಿರುದ್ಯೋಗ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಕೂಡ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ನಾಯಕರು ಮತ್ತು ಅವರ ಮಕ್ಕಳ ದುರಾಚಾರದಿಂದ ಯುವ ಪೀಳಿಗೆ ಈಗ ಅಸಹ್ಯಗೊಂಡಿದೆ. ರಾಜಕೀಯದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ಇಲ್ಲ. ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ನಿಯಂತ್ರಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ವಿಫಲವಾಗಿವೆ ಅಥವಾ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿವೆ. ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಗಿ 20 ವರ್ಷಗಳು ಕಳೆದಿಲ್ಲ. ಆಗಲೇ ಇಡೀ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ತನ್ನ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹತೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದೆ.
ಅಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ, ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಕೋಪ ಮತ್ತು ಯುವಕರ ಅಸಮಾಧಾನವು ಅರ್ಥವಾಗುವಂತಹದ್ದಾಗಿದೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸರ್ಕಾರವು 20 ಯುವಕರಿಗೆ ಗುಂಡಿಕ್ಕಿದಾಗ, ಆದಾಗ್ಯೂ, ಶ್ರೀಲಂಕಾ ಅಥವಾ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಇದನ್ನು ಹೋಲಿಸುವುದು ಸರಿಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ಜನರ ಚಳವಳಿ ತಿಂಗಳುಗಳ ಕಾಲ ನಡೆಯಿತು. ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಭವನದ ಮುಂದೆ ಅದು ಉತ್ತುಂಗಕ್ಕೇರಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಅದರ ಬೇರುಗಳು ದ್ವೀಪದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮೂಲೆಗೂ ಹರಡಿತು. ಪೊಲೀಸರನ್ನು ನಗರ ಪ್ರದೇಶದ ಯುವಕರು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅದರ ನೆಲೆ ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ಬಡ ಮತ್ತು ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ವರ್ಗ, ಕುಸಿಯುತ್ತಿರುವ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಬಲಿಪಶುಗಳು. ಇದರ ಹಿನ್ನೆಲೆಯು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಚಳವಳಿಯಾಗಿತ್ತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ದಂಗೆಯು ನೇಪಾಳದಂತೆ ನಾಟಕೀಯವಾಗಿದ್ದರೂ, ಇದು ಹೆಚ್ಚು ದೀರ್ಘವಾದ ಹೋರಾಟವಾಗಿತ್ತು. ಪ್ರತಿರೋಧವು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಹಳ್ಳಿಯನ್ನು ತಲುಪಿತು. ಇದರ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವು ಶ್ರೀಲಂಕಾಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿತ್ತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ದಂಗೆಯ ಹಿಂದೆ ಕೋಮುವಾದಿ ಶಕ್ತಿಗಳು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದವು, ಆದರೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯೂ ಇತ್ತು ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ.
ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ ಈ ಬದಲಾವಣೆಯ ಸ್ವರೂಪ ಇನ್ನೂ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿಲ್ಲ. “ಜೆಂಝಿ” ಬ್ಯಾನರ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿದ ಈ ಯುವಕರಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಸಂಘಟನೆ ಅಥವಾ ಸಿದ್ಧಾಂತವಿಲ್ಲ. ಪ್ರಸ್ತುತ, ಇದನ್ನು ಮತ್ತೊಂದು ಸಾಮೂಹಿಕ ಚಳುವಳಿ ಎಂದು ಕರೆಯುವುದು ಕಷ್ಟ. ಕೋಪದ ಸ್ಫೋಟವು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕಠ್ಮಂಡು ಕಣಿವೆಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ನಮಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ. ದೇಶದ ಉಳಿದ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕೆ ಎಷ್ಟು ಬೆಂಬಲವಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುವುದು ಕಷ್ಟ. ಓಲಿ ಸರ್ಕಾರ ಯುವಕರ ಮೇಲೆ ಗುಂಡು ಹಾರಿಸಿದ ಮರುದಿನ ನಡೆದ ಹಿಂಸಾಚಾರ ಮತ್ತು ಅರಾಜಕತೆಯ ಮುಂದೆ “ಜೆಂಝಿ” ಚಳವಳಿಯ ನಾಯಕತ್ವವು ಅಸಹಾಯಕವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ದೇಶದ ರಾಜಕೀಯ ನಾಯಕತ್ವವನ್ನು ಹಠಾತ್ತನೆ ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಿದ ಹಿಂಸಾಚಾರವು ಈ ದಂಗೆಯ ಹಿಂದೆ ಕಾಣದ ಶಕ್ತಿಗಳ ಭಾಗಿಯಾಗಿರುವ ಅನುಮಾನಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕುತ್ತದೆ. ಹೊಸ ಪ್ರಧಾನಿ ಸುಶೀಲಾ ಕರ್ಕಿ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ವಿರುದ್ಧ ಧ್ವನಿ ಎತ್ತುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಇತರ ನಾಯಕರ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಅದೇ ರೀತಿ ಹೇಳುವುದು ಕಷ್ಟ. ಕೆಲವು ನಾಯಕರು ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡುವ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಇತರರು ಸ್ವತಃ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿದ್ದಾರೆ.
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ ಭಾರತದಂತೆಯೇ ಮಾಲ್ಡೀವ್ಸ್‌ನಲ್ಲೂ ಮಾಧ್ಯಮದ ಮೇಲೆ ಸರ್ಕಾರದ ಸವಾರಿ; ಮಾಧ್ಯಮ ನಿಯಂತ್ರಣ ಮಸೂದೆ ಅಂಗೀಕಾರ
ನೇಪಾಳದ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಈ ನಾಟಕೀಯ ಕುಸಿತದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಬಾಹ್ಯ ಶಕ್ತಿಗಳ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯ – ಮಿಲಿಟರಿ, ಮಾಜಿ ರಾಜ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಿ ಶಕ್ತಿಗಳು. ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ, ನೇಪಾಳಿ ಸೈನ್ಯವು ನೇಪಾಳದ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಅಥವಾ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಮೇಲೆ ಒತ್ತಡ ಹೇರಲು ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮಿಲಿಟರಿಯ ಆದೇಶವನ್ನು ಬಳಸಿದ ರೀತಿ ಭವಿಷ್ಯಕ್ಕೆ ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲ. ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ ಪದಚ್ಯುತಗೊಂಡ ಮಾಜಿ ರಾಜ ಜ್ಞಾನೇಂದ್ರ ಹಿಂಬಾಗಿಲಿನಿಂದ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಮರಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದು ರಹಸ್ಯವಲ್ಲ. ಈ ಸಣ್ಣ, ಪರ್ವತ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ನೆರೆಹೊರೆಯವರು ಮತ್ತು ಮಹಾಶಕ್ತಿಗಳ ಆಸಕ್ತಿ ಹೊಸದೇನಲ್ಲ.
ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವ್
ಸ್ವರಾಜ್‌ ಇಂಡಿಯಾದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು, ರಾಜಕೀಯ ವಿಶ್ಲೇಷಕ
