ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗವು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕವಾಗಿ ಹಿಂದುಳಿದ OBC ಗಳಿಗೆ ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ 27% ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಿತು. ಇದು OBC ಗಳು ಭಾರತದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಸುಮಾರು 52% ರಷ್ಟಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನೀಡಿದ ಮೀಸಲಾತಿ. ಈಗಾಗಲೇ ಇದ್ದ 22.5% SC/ST ಮೀಸಲಾತಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಒಟ್ಟಾರೆ 49.5% ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ತಂದಿತು.
1990ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ಅಗಸ್ಟ್ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗ (Mandal commission)ದ ವರದಿಯ ಶಿಫಾರಸುಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತು. ಈ ಜಾರಿಯಿಂದಾಗಿ ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ತೀವ್ರಗೊಂಡಿದ್ದ ಕಾಲ. ರಾಷ್ಟ್ರದ ರಾಜಧಾನಿ ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ತೀವ್ರವಾದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ತಲ್ಲಣ, ಅಶಾಂತಿಯ ವಾತಾವರಣವಿತ್ತು. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಉದ್ಯೋಗಗಳು ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ (OBC) 27% ಮೀಸಲಾತಿಯ ಘೋಷಣೆಯ ವಿರುದ್ಧ ವ್ಯಾಪಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ತೀವ್ರಗೊಂಡಿದ್ದವು.
ಮಂಡಲ್ ವರದಿಯು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ (OBCs – Other Backward Classes) ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಮೀಸಲಾತಿ ಒದಗಿಸುವ ಕುರಿತಾದ ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ದಾಖಲೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು 1978ರಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದ ಎರಡನೇ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ಆಯೋಗದ ವರದಿಯಾಗಿದ್ದು, ಬಿಂದೇಶ್ವರಿ ಪ್ರಸಾದ್ ಮಂಡಲ್ (ಬಿ.ಪಿ. ಮಂಡಲ್) ಅವರ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯಲ್ಲಿ ರೂಪಿತವಾಯಿತು. ಈ ಆಯೋಗವನ್ನು ಮೊರಾರ್ಜಿ ದೇಸಾಯಿ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದ ಜನತಾ ಪಕ್ಷದ ಸರ್ಕಾರವು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು.
1980ರಲ್ಲಿ ತನ್ನ ವರದಿಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿತು. ಆದರೆ 1990ರ ಆಗಸ್ಟ್ 7ರಂದು ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಈ ಶಿಫಾರಸುಗಳ ಜಾರಿಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದಾಗ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದೆಹಲಿಯಂತಹ ನಗರ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಆಕ್ರೋಶ- ಗೊಂದಲ ವಿವಾದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು OBC ಮತಗಳನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಲು ರಾಜಕೀಯ ತಂತ್ರವೆಂದು ಕೆಲವರು ಭಾವಿಸಿದರು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ದೇವಿಲಾಲ್ ಅವರ ಕಿಸಾನ್ ರ‍್ಯಾಲಿಯಂತಹ ಒತ್ತಡಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿತ್ತು.
ಈ ಘೋಷಣೆಯು ಮೇಲ್ಜಾತಿಯವರಿಂದ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅವಕಾಶಗಳು ಕಡಿಮೆಯಾಗುವ ಭಯದಿಂದ ತೀವ್ರ ಟೀಕೆಗೆ ಒಳಗಾಯಿತು.
ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗದ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಮತ್ತು ಘೋಷಣೆ
ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗವು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕವಾಗಿ ಹಿಂದುಳಿದ OBC ಗಳಿಗೆ ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ 27% ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಿತು. ಇದು OBC ಗಳು ಭಾರತದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಸುಮಾರು 52% ರಷ್ಟಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ. ಇದು ಈಗಾಗಲೇ ಇದ್ದ 22.5% SC/ST ಮೀಸಲಾತಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಒಟ್ಟಾರೆ 49.5% ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ತಂದಿತು.
1992ರಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ಒಂಬತ್ತು ಜನ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರ ಸಂವಿಧಾನ ಪೀಠವು ಈ ಶಿಫಾರಸುಗಳ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕತೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯಿತು. ಆದರೆ ಕೆಲವು ಷರತ್ತುಗಳೊಂದಿಗೆ (ಉದಾಹರಣೆಗೆ, “ಕ್ರೀಮಿ ಲೇಯರ್” ಅನ್ನು ಮೀಸಲಾತಿಯಿಂದ ಹೊರಗಿಡುವುದು).
ಆ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ಗುರಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸುವ ಬದಲು, ಇದು ಜಾತಿಯಾಧಾರಿತ ರಾಜಕಾರಣವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿತು ಎಂದು ಕೆಲವರು ಆರೋಪಿಸಿದರು.
1990ರ ಆಗಸ್ಟ್ 7ರಂದು, ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಅವರು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಂಗದ ಸಮ್ಮಿಶ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ, ಈ ಶಿಫಾರಸುಗಳ ಜಾರಿಯನ್ನು ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಘೋಷಿಸಿದರು. ಇದು ತಕ್ಷಣವೇ ವಿವಾದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.
ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳ ಪ್ರಮಾಣ ಮತ್ತು ಸ್ವರೂಪ
ದೆಹಲಿ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿರುವ ಕಾರಣ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಇತರ ಕಾಲೇಜುಗಳ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಂದ ನಡೆದ Anti Mandal ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು.
ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಘೋಷಣೆಯ ನಂತರ ಶೀಘ್ರವೇ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಆರಂಭವಾದವು ಮತ್ತು ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 1990ರಲ್ಲಿ ತೀವ್ರಗೊಂಡವು. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ರ್ಯಾಲಿಗಳು, ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು, ಬಂದ್‌ಗಳು (ಸ್ಥಗಿತಗಳು), ಹರತಾಳಗಳು ಮತ್ತು ಧರಣಿಗಳನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿದರು. ಇದರಿಂದ ದೆಹಲಿಯ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜೀವನ ಭಂಗವಾಯಿತು. ರಸ್ತೆಗಳು, ಹೆದ್ದಾರಿಗಳು, ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಾರಿಗೆಯನ್ನು ಆಗಾಗ್ಗೆ ತಡೆಯಲಾಯಿತು, ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ಸೇವೆಗಳು, ಶಾಲೆಗಳು, ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರಗಳು ಮುಚ್ಚಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದವು. ಅಂದಿನ ವಾತಾವರಣ ಇಂದಿಗೂ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಕಟ್ಟಿದಂತಿದೆ. ಇಡೀ ನಗರವೇ ಸ್ಥಗಿತಗೊಂಡಿದ್ದರೂ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ನೌಕರರಿಗೆ ರಜೆ ಇದ್ದಿಲ್ಲ. ಆಗೆಲ್ಲ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಕಚೇರಿಗಳಲ್ಲಿ ಉದ್ಯೋಗಸ್ಥರಾಗಿದ್ದ ಅಧಿಕಾರಿಗಳೂ ದೆಹಲಿಯ ಡಿಟಿಸಿ ಬಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದ ನಿಗರ್ವಿ-ನೆಮ್ಮದಿಯ ಕಾಲ. ಜನರು ಕೊಟ್ಯಾಧಿಪತಿಗಳಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಭ್ರಷ್ಟರು ಹೆಚ್ಚಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅಧಿಕಾರ ವರ್ಗದವರಿಗೂ ಬಜಾಜ್ ಸ್ಕೂಟರ್ ಇದ್ದರೆ ಐರಾವತವಿದ್ದಷ್ಟು ಸಂತೋಷ. ಮಧ್ಯಮ ವರ್ಗ ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದುದರಲ್ಲಿಯೇ ಸಂತೃಪ್ತಿಯಿಂದ ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲ. ಗಲಭೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಿಂದ ಎಲ್ಲವೂ ಸ್ಥಗಿತಗೊಂಡಾಗ ಸರ್ಕಾರಿ ನೌಕರರೆಲ್ಲ ಸ್ಕೂಟರಿನಲ್ಲೋ ಸೈಕಲ್ ತುಳಿದುಕೊಂಡೋ ತಂತಮ್ಮ ಕೇಂದ್ರೀಯ ಟರ್ಮಿನಲ್ಲಿನಲ್ಲಿನ ಸೌತ್ ಬ್ಲಾಕ್, ನಾರ್ತ್ ಬ್ಲಾಕ್ ಆರ್ಮಿ ಹೆಡ್ ಕ್ವಾರ್ಟರ್ಸ್‌ ಮುಂತಾದ ದಫ್ತರುಗಳಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಎಲ್ಲಿ ಕೇಳಿದರೂ ಕೆಟ್ಟ ಸುದ್ದಿಗಳೇ ಕೇಳಿಬರುತ್ತಿದ್ದವು.
ಆ ಕಾಲದ ಸುದ್ದಿ ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ವರದಿಗಳು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಆಸ್ತಿಯ ಧ್ವಂಸ, ಲೂಟಿ, ಮತ್ತು ಭೀತಿಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿವೆ. ಆದರೆ ಪೊಲೀಸರ ಯಶಸ್ವಿ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಫಲವಾಗಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಹತೋಟಿಗೆ ಬಂದಿತ್ತು.
ಸ್ವಯಂ-ದಹನ ಮತ್ತು ರಾಜೀವ್ ಗೋಸ್ವಾಮಿ
ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳ ಅತ್ಯಂತ ಆಘಾತಕಾರಿ ಅಂಶವೆಂದರೆ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಸ್ವಯಂ-ದಹನ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು, ಇದು ಆಂಟಿ-ಮಂಡಲ್ ಚಳವಳಿಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಗಮನವನ್ನು ಸೆಳೆಯಿತು. ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 19, 1990ರಂದು, ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ದೇಶಬಂಧು ಕಾಲೇಜಿನ 19 ವರ್ಷದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ರಾಜೀವ್ ಗೋಸ್ವಾಮಿ ಅವರು ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿಯ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಾಗಿ ಸ್ವಯಂ-ದಹನ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ್ದು ಇನ್ನಷ್ಟು ಗಲಭೆ ಆಕ್ರೋಶಕ್ಕೆ ಎಡೆಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತ್ತು. ಆತ 50-70% ಗಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಬದುಕುಳಿದರು ಮತ್ತು ಆಂಟಿ-ಮಂಡಲ್ ಚಳವಳಿಯ ಮುಖವಾದರು. ಇದು ವ್ಯಾಪಕ ಮಾಧ್ಯಮ ಗಮನವನ್ನು ಸೆಳೆಯಿತು. ಅವರ ಗೋಸ್ವಾಮಿಯ ಈ ಘಟನೆ ಮೀಸಲಾತಿ ವಿರೋಧದ ಸಂಕೇತವಾಯಿತು.
ಗೋಸ್ವಾಮಿಯ ಸ್ವಯಂ ದಹನದ ಕೃತ್ಯವು ದೆಹಲಿ ಮತ್ತು ಸಮೀಪದ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಘಟನೆಗಳ ಅಲೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿತು. ಸುಮಾರು 200 ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಸ್ವಯಂ-ದಹನಕ್ಕೆ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು, ಅವರಲ್ಲಿ 62 ಮಂದಿ ಮೃತಪಟ್ಟರು. ಹಾಗೆ ಪ್ರಾಣ ಕಳೆದುಕೊಂಡವರಲ್ಲಿ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 24, 1990ರಂದು ಸುರೀಂದರ್ ಸಿಂಗ್ ಚೌಹಾನ್ ಅವರ ಸ್ವಯಂ ದಹನದಿಂದಾದ ಸಾವು ಮೊದಲ ಸಾವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ತೀವ್ರಗೊಳಿಸಿತು ಹಾಗೂ ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಕೋಪವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು.
ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಕೃತ್ಯಗಳು ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಭಯದಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದವು, ಏಕೆಂದರೆ ಹೊಸ ಮೀಸಲಾತಿಯಿಂದ ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಸ್ಥಾನಗಳು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದರು.
ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1990: ದೆಹಲಿಯಾದ್ಯಂತ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕನಾಟ್ ಪ್ಲೇಸ್‌ನಂತಹ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ರಸ್ತೆ ತಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ತೀವ್ರಗೊಂಡವು. ಒಬ್ಬ ಸೈಕಲ್ ಸವಾರನು “ದಯವಿಟ್ಟು, ದಯವಿಟ್ಟು, ನನ್ನ ಭವಿಷ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಆಟವಾಡಬೇಡಿ” ಎಂಬ ಬರಹವಿರುವ ಫಲಕವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಘಟನೆ ವರದಿಯಾಯಿತು.
ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಪೊಲೀಸ್ ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿತ್ತು, ಇದರಿಂದ ಚಂಡೀಗಢ ಮತ್ತು ಶಿಮ್ಲಾದಂತಹ ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಹರಡದಂತೆ ತಡೆಯಲಾಯಿತು. ಆದರೆ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಕಠಿಣ ಕ್ರಮಗಳು ಇನ್ನಷ್ಟು ಅಶಾಂತಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.
ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಚಳವಳಿ
ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮೇಲ್ಜಾತಿಯವರು, 27% ಮೀಸಲಾತಿಯಿಂದ ಸ್ಪರ್ಧಾತ್ಮಕ ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅವಕಾಶಗಳು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದರು. ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಆಯೋಜಿತವಾದವು. ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ಛಾಯಾಚಿತ್ರಗ್ರಾಹಕರು ದಾಖಲಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ವರದಿ ಮಾಡಿದವು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಇಂಡಿಯಾ ಗೇಟ್ ಮತ್ತು ಮೋತಿ ಬಾಗ್ ಕ್ರಾಸಿಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ವರದಿಯಾದವು. ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ತರಗತಿಗಳು ರದ್ದಾದವು. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ತರಗತಿಗಳನ್ನು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಿದರು, ಮತ್ತು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಬಸ್‌ಗಳನ್ನು ವಿಳಂಬಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು ಅಥವಾ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಯಿತು. ಇನ್ನು ಕೆಲವೆಡೆ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಬಸ್‌ಗಳನ್ನು ತಡೆದು ಸಂಚಾರವನ್ನು ಭಂಗಗೊಳಿಸಿದರು. ಬಸ್ಸುಗಳನ್ನು ಸುಟ್ಟರು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸೊತ್ತುಗಳನ್ನು ಧ್ವಂಸಗೊಳಿಸಿದರು.
ಶ್ರೀಮಂತ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿರದೆ, ಮಧ್ಯಮ ವರ್ಗದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳೂ ಈ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. ಇದು ಉದ್ಯೋಗದ ಸುರಕ್ಷತೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನದ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯಾಪಕ ಆತಂಕವನ್ನು ಉಂಟು ಮಾಡಿತ್ತು.
ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ವಿಭಜನೆ
ಆಗ ನಡೆದ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದವು. ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗಿಗಳು ಮೀಸಲಾತಿಯು ಯೋಗ್ಯತೆ ಆಧಾರಿತ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಕುಂಠಿತಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದರು. ಆದರೆ OBC ಸಮುದಾಯಗಳು ಇದನ್ನು ಸಬಲೀಕರಣದ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿ ಕಂಡವು.
ಇಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳೂ ವಿಭಜಿತವಾಗಿದ್ದವು. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್, ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ, ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ಬೆಂಬಲಿಸಿತು. ಆದರೆ ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ತ್ವರಿತ ಜಾರಿಯನ್ನು ಟೀಕಿಸಿತು. ಗಾಂಧಿಯವರು ಇದನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷರ “ವಿಭಜನೆ ಮತ್ತು ಆಳ್ವಿಕೆ” ತಂತ್ರಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರು. ಬಿಜೆಪಿಯಲ್ಲಿ ಒಡಕು ಇತ್ತು. ಒಬಿಸಿ ನಾಯಕರಾದ ಉಮಾ ಭಾರತಿಯವರು ಈ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿದರೆ, ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ನಾಯಕರು ವಿರೋಧಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರು. ಮೇಲ್ಜಾತೀಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಹಿಂದಿನಿಂದ ಬೆಂಬಲಿಸಿದರು.
ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಸಮಾಜದ ಧ್ರುವೀಕರಣ:
ಮಂಡಲ್ ನಿರ್ಧಾರವು ದೆಹಲಿಯ ನಗರ, ಮಧ್ಯಮ ವರ್ಗದ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಜಾತಿಯ ಗುರುತನ್ನು ಮುಂಚೂಣಿಗೆ ತಂದಿತು, ಅಲ್ಲಿ ಜಾತಿಯ ಹೆಸರುಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಬಂಧಗಳು ತಕ್ಷಣವೇ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದವು. ಜಾತಿಯಾಧಾರಿತ ಗುರುತುಗಳೇ ಮನುಷ್ಯನ ಗುರುತಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ವಿಭಜನೆಗೊಂಡರು, ಮಿತ್ರರು ಶತ್ರುಗಳಾದರು, ಸಮಾಜದಲ್ಲಿನ ಬಿರುಕು ಕಂದರವಾಯಿತು.
ರಾಜಕೀಯ ಪರಿಣಾಮಗಳು
ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ವಿ.ಪಿ. ಸಿಂಗ್ ಸರ್ಕಾರದ ಅಸ್ಥಿರತೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಆಂಟಿ-ಮಂಡಲ್ ಚಳವಳಿ, ಒಳಗಿನ ಸಮ್ಮಿಶ್ರ ವಿರೋಧ ಮತ್ತು ಬಿಜೆಪಿಯ ಬೆಂಬಲ ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವಿಕೆ (ಭಾಗಶಃ ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ಬೆಂಬಲಿಗರ ವಿರೋಧದಿಂದ) 1990ರ ನವೆಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ರಾಜೀನಾಮೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ದೆಹಲಿ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ರಾಜಕಾರಣದ ಏರಿಕೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಬಿಜೆಪಿಯು ಮಂಡಲ್ ಕಥಾನಕವನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಎಲ್.ಕೆ.ಅಡ್ವಾಣಿಯವರ ರಥಯಾತ್ರೆಯೊಂದಿಗೆ ಕಮಂಡಲ ರಾಜಕಾರಣವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿತು. ಇದು ರಾಜಕೀಯ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಧ್ರುವೀಕರಣಗೊಳಿಸಿತು.
ಕಾನೂನು ಸವಾಲುಗಳು
ದೆಹಲಿ ಮತ್ತು ಇತರೆಡೆಯ ಅಶಾಂತಿಯು ಕಾನೂನು ಸವಾಲುಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಇದು 1992ರ ಇಂದಿರಾ ಸಾಹ್ನಿ ವಿರುದ್ಧ ಯೂನಿಯನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು. ದೆಹಲಿಯ ವಕೀಲೆ ಇಂದಿರಾ ಸಾಹ್ನಿ ಅವರು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿ ಅರ್ಜಿಯನ್ನು (PIL) ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ʼಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳʼ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಮತ್ತು 50% ಮೀಸಲಾತಿ ಮಿತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯನ್ನು ಕೋರಿದರು. ಕೋರ್ಟ್ 27% OBC ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯಿತು. ಆದರೆ ಕ್ರೀಮಿ ಲೇಯರ್ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು ಮತ್ತು ಪದೋನ್ನತಿಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿತು.
ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳೊಂದಿಗಿನ ಹೋಲಿಕೆ
ದೆಹಲಿಯ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿರುವ ಮತ್ತು ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿರುವ ಕಾರಣ ತೀವ್ರವಾಗಿದ್ದವು. ಇದರಿಂದ ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿಯು ನಗರದ ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ಯುವಕರ ಆಕಾಂಕ್ಷೆಗಳಿಗೆ ನೇರ ಬೆದರಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತವು, ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಮೀಸಲಾತಿ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರಿಂದ, ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಕಡಿಮೆ ಪರಿಣಾಮಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಯಿತು. ಆದರೆ ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತ, ದೆಹಲಿ ಸೇರಿದಂತೆ, ಜಾತಿಯ ಗತಿಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಸ್ಪರ್ಧಾತ್ಮಕ ಉದ್ಯೋಗ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಿಂದಾಗಿ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧವನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ದೆಹಲಿಯ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಗೋಚರವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆದವು.
ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ದೀರ್ಘಕಾಲೀನ ಪರಿಣಾಮ
ರಾಜಕೀಯ ಗತಿಶೀಲತೆಯಲ್ಲಿ ಗಣನೀಯ ಬದಲಾವಣೆಯಾಯಿತು. ದೆಹಲಿಯ ಮಂಡಲ್ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾಗಿ OBC-ಕೇಂದ್ರಿತ ರಾಜಕಾರಣದ ಏರಿಕೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. RJD ಮತ್ತು SP ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬಲಗೊಳಿಸಿತು. ಆದರೆ ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ, ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ವಿರೋಧವು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಬಿಜೆಪಿಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿತು.
ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಗೃತಿ: ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ದೆಹಲಿಯ ನಗರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಗೃತಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿದವು. ಅಲ್ಲಿ ಜಾತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಈ ಹಿಂದೆ ಕಡಿಮೆ ಚರ್ಚೆಯಾಗಿತ್ತು. ಇದು ದೆಹಲಿಯ ರಾಜಕೀಯ ಕಥಾನಕವನ್ನು ರೂಪಿಸಿದ ಜಾತಿಯಾಧಾರಿತ ಗುರುತಿನ ರಾಜಕಾರಣದ ಹೊಸ ರೂಪಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.
ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಪರಿಣಾಮ: OBC ಮೀಸಲಾತಿಯ ಸಂಪೂರ್ಣ ಜಾರಿ (2006 ರಲ್ಲಿ) ದೆಹಲಿಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ OBC ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು. ಆದರೆ ಇದು ಅರ್ಹತೆ ಮತ್ತು ಮೂಲಸೌಕರ್ಯದ ಒತ್ತಡದ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಪ್ರಸ್ತುತ 1993ರಿಂದ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಉದ್ಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ 27% ಮೀಸಲಾತಿ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದೆ.
2008ರಲ್ಲಿ, 93ನೇ ಸಂವಿಧಾನ ತಿದ್ದುಪಡಿಯ ಮೂಲಕ, ಐಐಟಿ, ಐಐಎಂನಂತಹ ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ OBC ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.
ಆದರೆ, ಈ ವರದಿಯ ಸಂಪೂರ್ಣ ಅನುಷ್ಠಾನ ಇನ್ನೂ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕೆಲವರು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಜಾತಿ ಗಣತಿಯ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ.
ಕ್ರೀಮಿ ಲೇಯರ್: ಪ್ರಸ್ತುತ (2025), ವಾರ್ಷಿಕ ಆದಾಯ ₹8 ಲಕ್ಷಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿರುವ OBC ಕುಟುಂಬಗಳನ್ನು ಕ್ರೀಮಿ ಲೇಯರ್ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮತ್ತು ಅವರಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿಯ ಲಾಭ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಮಿತಿಯನ್ನು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳು: ಕರ್ನಾಟಕ, ತಮಿಳುನಾಡು, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಮುಂತಾದ ರಾಜ್ಯಗಳು ತಮ್ಮದೇ ಆದ OBC ಮೀಸಲಾತಿ ಶೇಕಡಾವಾರುಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿವೆ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ 50% ಮಿತಿಯನ್ನು ಮೀರಿವೆ (ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ 69% ಮೀಸಲಾತಿ).
ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ಗುರುತಿಸುವಿಕೆ
ಮಾನದಂಡಗಳು: ಆಯೋಗವು OBC ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲು 11 ಮಾನದಂಡಗಳನ್ನು ಬಳಸಿತು, ಇವುಗಳು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ:
- ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನ: ಜಾತಿಗಳನ್ನು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಕೀಳಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆಯೇ ಎಂದು ಪರಿಶೀಲನೆ.
- ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಹಿಂದುಳಿಕೆ: ಶಿಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಗತಿ (ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಕಡಿಮೆ ಸಾಕ್ಷರತೆ ದರ).
- ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿ: ಕಡಿಮೆ ಆದಾಯ, ಭೂಮಿಯ ಸ್ವಾಮ್ಯದ ಕೊರತೆ, ಇತ್ಯಾದಿ.
- ಜಾತಿಯಾಧಾರಿತ ಉದ್ಯೋಗ: ಕೆಲವು ಜಾತಿಗಳು ಕಡಿಮೆ ಗೌರವದ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ (ಕೃಷಿ ಕೂಲಿಗಳು, ಕೈಗಾರಿಕೆ ಕೆಲಸ) ತೊಡಗಿರುವುದು.
- ಮಕ್ಕಳ ಶಿಕ್ಷಣದ ಕೊರತೆ: ಶಾಲೆಯಿಂದ ಹೊರಗುಳಿಯುವ ದರ ಹೆಚ್ಚಿರುವುದು.
- ಗ್ರಾಮೀಣ/ನಗರ ಸ್ಥಿತಿ: ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಜಾತಿಗಳ ಹಿಂದುಳಿದಿರುವಿಕೆ.
- ಮಹಿಳೆಯರ ಸ್ಥಿತಿ: ಆ ಜಾತಿಯ ಮಹಿಳೆಯರ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಿತಿ.
- ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ: ಆ ಜಾತಿಯ ಜನರು ಸರ್ಕಾರಿ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿರುವುದು.
- ಜಾತಿಯಾಧಾರಿತ ತಾರತಮ್ಯ: ಸಾಮಾಜಿಕ ತಾರತಮ್ಯಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದ ಜಾತಿಗಳು.
- ವಾಸಸ್ಥಾನದ ಸ್ಥಿತಿ: ಕೊಳಗೇರಿಗಳು ಅಥವಾ ಕೆಳಮಟ್ಟದ ವಸತಿಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸ.
- ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಹಿಂದುಳಿದಿರುವಿಕೆ: ಕೆಲವು ಜಾತಿಗಳ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಆಚರಣೆಗಳಿಂದಾಗಿ ಆಧುನಿಕತೆಯಿಂದ ದೂರವಿರುವಿಕೆ.
- ಗುರುತಿಸುವಿಕೆ: ಈ ಮಾನದಂಡಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಆಯೋಗವು 3,743 ಜಾತಿಗಳನ್ನು OBC ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಿತು. ಇದು ದೇಶದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಸುಮಾರು 52% ರಷ್ಟಿತ್ತು.
ಟೀಕೆಗಳು
ಕೆಲವರು ಈ ತೀರ್ಪು ಜಾತಿಯನ್ನು ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಥಿಕಗೊಳಿಸಿತು.
ಕ್ರೀಮಿ ಲೇಯರ್‌ನ ಗುರುತಿಸುವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯ ಕೊರತೆ ಮತ್ತು ಜಾತಿ ಗಣತಿಯಿಲ್ಲದಿರುವುದು ಜಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿದೆ.
ಮೀಸಲಾತಿಯ 50% ಮಿತಿಯು ಕೆಲವು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ (ತಮಿಳುನಾಡಿನಂತಹ) ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೀಸಲಾತಿಯ ಬೇಡಿಕೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಯಿತು.
ಕೆಲವರು ಈ ವರದಿಯ ಜಾತಿ ಆಧಾರಿತ ಮಾನದಂಡವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ಜಾತಿಯ ಬದಲಿಗೆ ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಮೀಸಲಾತಿಯ ಆಧಾರವಾಗಿ ಬಳಸಬೇಕೆಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ಡೇಟಾದ ಕೊರತೆ ಮತ್ತು ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಲ್ಲದ ವಿಧಾನದ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಟೀಕೆಗಳು ಕೇಳಿಬಂದವು.
ತೀರ್ಪಿನ ಮಹತ್ವ:
ಈ ತೀರ್ಪು ಭಾರತದ ಮೀಸಲಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಒಂದು ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು, ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಕಾಪಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು.
“ಕ್ರೀಮಿ ಲೇಯರ್” ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ಮೀಸಲಾತಿಯ ಲಾಭವನ್ನು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಹಿಂದುಳಿದವರಿಗೆ ತಲುಪಿಸುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಈ ತೀರ್ಪಿನಿಂದ OBC ಗಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅವಕಾಶಗಳು ದೊರಕಿದವು.
ತೀರ್ಮಾನ
ಇಂದಿರಾ ಸಾಹ್ನಿ ತೀರ್ಪು ಮಂಡಲ್ ವರದಿಯ ಜಾರಿಗೆ ಕಾನೂನು ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿತು. ಆದರೆ, ಇದರ ಜಾರಿಯ ಸವಾಲುಗಳು ಮತ್ತು ಜಾತಿಯಾಧಾರಿತ ರಾಜಕಾರಣದ ಏರಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಮುಂದುವರೆದಿವೆ.
ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ದೆಹಲಿಯು ಈ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು, ಇದು ಗಣನೀಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಧ್ರುವೀಕರಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ಅಶಾಂತಿಯು ಕಾನೂನು ಸ್ಪಷ್ಟತೆಗೆ (ಇಂದಿರಾ ಸಾಹ್ನಿ ಪ್ರಕರಣ) ಮತ್ತು ಗುರುತಿನ ರಾಜಕಾರಣದ ಏಳಿಗೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಇದು ದೆಹಲಿ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ರಾಜಕೀಯ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ದಶಕಗಳವರೆಗೆ ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಕಾರಣೀಭೂತವಾಯಿತು.
ಆಕರ ಮೂಲಗಳು: ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ರೆಸ್, “ಸಂಡೇ ಸ್ಟೋರಿ: ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗದ ವರದಿ, 25 ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ” (2015)
ಇಂಡಿಯಾ ಟುಡೇ, “ಫ್ರಾಮ್ ದಿ ಇಂಡಿಯಾ ಟುಡೇ ಆರ್ಕೈವ್ಸ್ (1990) | ಮಂಡಲ್ ಆಯೋಗ: ಡಿವೈಡಿಂಗ್ ಟು ರೂಲ್” (2024)
ರೇಣುಕಾ ನಿಡಗುಂದಿ
ಲೇಖಕಿ, ದೆಹಲಿ ನಿವಾಸಿ
