ಭಾರತವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿರುವುದು ಅಧಿಕಾರದಿಂದಲ್ಲ, ಸಂತರಿಂದ, ಭಾಷಣಗಳಿಂದಲ್ಲ. ಆದರೆ ದೇಶವನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸಿದ ಕೀರ್ತನೆಗಳಿಂದ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೆ ಅದು ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಸಂತರ ಸಂಪ್ರದಾಯ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ.
ಭಾರತದ ಸಂತ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಎಲ್ಲಿ ಹೋಯಿತು? ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅಮರಾವತಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮೌಜಾರಿ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ಶ್ರೀ ಗುರುದೇವ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಗುರುಕುಲದಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಶ್ನೆ ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದಿತು. ಸಂಜೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಸುತ್ತಲೂ ಗ್ರಾಮೀಣ ಜಾತ್ರೆಯ ವಾತಾವರಣವಿತ್ತು. ಮಕ್ಕಳು, ವೃದ್ಧರು ಸೇರಿದಂತೆ ಸಾವಿರಾರು ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಚಪ್ಪರದ ಕೆಳಗೆ ಭಜನೆ, ಪ್ರವಚನ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಚರ್ಚೆಯು ಆತ್ಮ-ದೇವರು, ಪಾಪ ಮತ್ತು ಪುಣ್ಯ, ಸ್ವರ್ಗ ಮತ್ತು ನರಕ ಅಥವಾ ಪೂಜೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಅಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ, ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮೀಣಾಭಿವೃದ್ಧಿ, ಆರೋಗ್ಯ, ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕರ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಮುಂತಾದ ವಿಷಯಗಳ ಮೇಲೆ ಭಾಷಣಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು. ಸ್ತೋತ್ರಗಳು ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಗಳೆಯುವ ಉದ್ದೇಶವನ್ನೂ ಹೊಂದಿದ್ದವು. ಈ ಸಂದರ್ಭ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂತ ತುಕ್ಡೋಜಿ ಮಹಾರಾಜರ 56ನೇ ನಿರ್ವಾಣ ದಿನವನ್ನು ಮಹಾಯಜ್ಞದಂತೆ ಆಚರಿಸಲಾಯಿತು.
ಸಂತ ಪರಂಪರೆಯೇ ಭಾರತವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ, ಉಳಿಸಿ, ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿ, ಜೀವಂತವಾಗಿಟ್ಟಿರುವುದರಿಂದ ಈ ಪ್ರಶ್ನೆ ಮನದಲ್ಲಿ ಮೂಡಿತು. ರಾಮಾನುಜ ಅಥವಾ ಬಸವಾಚಾರ್ಯ, ನಾನಕ್ ಅಥವಾ ಕಬೀರ್, ರೈದಾಸ್ ಅಥವಾ ಘಾಸಿದಾಸ್, ಮೀರಾಬಾಯಿ ಅಥವಾ ಲಾಲ್ ದೇಡ್, ಮೊಯುದ್ದೀನ್ ಚಿಸ್ತಿ ಅಥವಾ ಬಾಬಾ ಫರೀದ್ – ದೇಶದ ವಿವಿಧ ಮೂಲೆಗಳಲ್ಲಿ, ಈ ಸಂತರು ರಾಜಕೀಯ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಆತ್ಮವನ್ನು ಜೀವಂತವಾಗಿಟ್ಟರು.
ಭಾರತವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿರುವುದು ಅಧಿಕಾರದಿಂದಲ್ಲ, ಸಂತರಿಂದ, ಭಾಷಣಗಳಿಂದಲ್ಲ. ಆದರೆ ದೇಶವನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸಿದ ಕೀರ್ತನೆಗಳಿಂದ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೆ ಅದು ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಸಂತರ ಸಂಪ್ರದಾಯ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ. ಸಂತರಾದ ಜ್ಞಾನೇಶ್ವರ್, ತುಕಾರಾಂ, ಏಕನಾಥ್, ನಾಮದೇವ್, ಜನಾಬಾಯಿ, ರಾಮದಾಸ್, ಶೇಖ್ ಮೊಹಮ್ಮದ್, ಗೋಟಾ ಕುಮ್ಹರ್ ಮತ್ತು ರೋಹಿದಾಸ್ ಅವರ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುತ್ತವೆ.
19 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವಲ್ಲಿ ಸಂತರು ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು. ಆದರೆ, 20 ನೇ ಶತಮಾನ ಸಮೀಪಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಬಹುತೇಕ ಕಣ್ಮರೆಯಾಯಿತು. ನಾವು ಹುಡುಕಿದರೆ, ನಮಗೆ ಶ್ರೀ ನಾರಾಯಣ ಗುರುಗಳಂತಹ ಅಪವಾದಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಇದು ಪ್ರವೃತ್ತಿ ಅಥವಾ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಏಕೆ ಹೀಗಾಯಿತು?
ತುಕ್ಡೋಜಿ ಮಹಾರಾಜರ ಪುಣ್ಯಭೂಮಿಯನ್ನು ತಲುಪಿದ ನಂತರ ಈ ಪ್ರಶ್ನೆ ಉದ್ಭವಿಸುವುದು ಸಹಜ, ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಇಪ್ಪತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಅಪವಾದಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅಮರಾವತಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಬಡ ಟೈಲರ್ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ 1909 ರಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು. ಯಾವುದೇ ಔಪಚಾರಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಇರಲಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಅವರು ಬಾಲ್ಯದಿಂದಲೂ ಹಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡರು. ಮನೆ ತೊರೆದು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ವಾಸ ಮಾಡಿ ಮತ್ತೆ ಸನ್ಯಾಸಿಯಾಗಿ ಬಂದರು. ಆದರೆ ಅವರು, ಖ್ಯಾತಿ ಮತ್ತು ಪವಾಡಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸಂತರಲ್ಲ. ಮೂಢನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಅಲ್ಲಗಳೆಯುವ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆಗಾಗಿ ಜನಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸುವ ಸಂತರು. ಅವರು ಮರಾಠಿ ಮತ್ತು ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಭಜನೆಗಳನ್ನು ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಖಂಜ್ರಿಯೊಂದಿಗೆ ಆಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯವರು ಸೇವಾಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವರ ಸ್ತೋತ್ರಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದರು. ತುಕ್ಡೋಜಿ ಅವರು ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳವಳಿಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ ಜೈಲಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದರು.
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರ, ವಿನೋಬಾ ಭಾವೆಯವರ ಕೋರಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ, ಅವರು ಭೂದಾನ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿದರು. ಆದರೆ ಅವರು ಎಂದಿಗೂ ಗಾಂಧಿವಾದಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ. ಯಾವುದೇ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸೇರಲಿಲ್ಲ. ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬ್ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಸಂತ ಗಾಡ್ಗೆಯವರೊಂದಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯ ನಂಟು ಏರ್ಪಟ್ಟಿತು. ತುಕ್ಡೋಜಿ ಮಹಾರಾಜರು ತಮ್ಮ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಮಯವನ್ನು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸುತ್ತಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಸ್ವರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸುರಾಜ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲು ಆದರ್ಶ ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ರಚಿಸುವ ಅಭಿಯಾನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರ ನಡುವಿನ ತಾರತಮ್ಯವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದರು.
ಮೂರ್ತಿ ಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಗಳಿಂದ ದೂರ ಉಳಿಯಲು ಮತ್ತು ಮಣ್ಣಿನೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸುವ ಮೂಲಕ ದೇವರೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು. ಅಂತ್ಯಕ್ರಿಯೆಯ ವಿಧಿವಿಧಾನಗಳ ಹೊಸ ವಿಧಾನವನ್ನು ರಚಿಸಲಾಗಿದೆ. ಜಪಾನಿನಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವ ಧರ್ಮ ವಿಶ್ವ ಶಾಂತಿ ಮಂಡಳಿಗೆ ಹೋಗಿ “ಭಾರತ ಸಾಧು ಸಮಾಜ” ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು.
ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ರಾಜೇಂದ್ರ ಪ್ರಸಾದ್ ಅವರ ಭಜನೆಯಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾದ ಅವರು ಅವರನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಭವನಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಿ “ರಾಷ್ಟ್ರಸಂತ” ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಿದರು. ಇಂದು ಇಡೀ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಅವರನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಸಂತ ತುಕ್ಡೋಜಿ ಮಹಾರಾಜ್ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತದೆ. 1968ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಮರಣದ ನಂತರ, ಕೆಲವು ಶಿಷ್ಯರು ಅವರಿಗೆ ದೇವರ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ನೀಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು.
ಆದರೆ, ಇಂದಿಗೂ ಅವರ ವೈಚಾರಿಕ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವವರು ಮೂಢನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಲು, ಪುಸ್ತಕ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಹರಡಲು, ರೈತರನ್ನು ಸಬಲೀಕರಣಗೊಳಿಸಲು ಮತ್ತು ಅವರ ಸ್ಮರಣೆಗಾಗಿ ಸರ್ವಧರ್ಮ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗಳನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಲು ಅಭಿಯಾನಗಳನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಏರ್ಪಡಿಸಲಾಗಿದ್ದ ಭಜನೆಯಲ್ಲಿ ಮಗ್ನರಾಗಿದ್ದ ಜನರನ್ನು ಕಂಡಾಗ ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಕಬೀರ ಗಾಯಕ ಪ್ರಹ್ಲಾದ್ ತಿಪ್ನಿಯಾನ್ ಅವರ ಸಭೆಗಳು ನೆನಪಾದವು. ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಸಾವಿರಾರು ಹಳ್ಳಿಗರು ಚಳಿಗಾಲದ ರಾತ್ರಿಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಕಬೀರ ಭಜನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಲು ಮತ್ತು ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳಲು ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದೇ ಮಾತನ್ನು ಮುಖಂಡರು, ಸಮಾಜ ಬಾಂಧವರು ಹೇಳಿದಾಗ ಕೇಳುಗರನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಜನರು ಅವರ ಕಹಿ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅರಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಪ್ರಗತಿಪರರು ಅದೇ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದರೆ, ಅದೇ ಜನರು ಕಚ್ಚಲು ಓಡುತ್ತಾರೆ, ಅಥವಾ ನಯವಾದ ಪಿಚ್ಚರ್ ಆಗುತ್ತಾರೆ. ಭಾರತದ ಭಾಷೆ, ಆಡುಭಾಷೆ ಮತ್ತು ಮೌಲ್ಯಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಸಮಾಜವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಿದ ಈ ಸಂತ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ನಮ್ಮ ಸಮಾಜದಿಂದ ಏಕೆ ಕಣ್ಮರೆಯಾಯಿತು? ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಭಂಗಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಆಧುನಿಕತೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ನಂತರ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆ ಮತ್ತು ಬದಲಾವಣೆಯ ಕಾಳಜಿಯು ಆಧುನಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು, ಆಂತರಿಕ ಭಾಷಾವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡುತ್ತದೆ – ಅದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ ಅಥವಾ ಸಮಾಜವಾದ, ಸಮಾನತೆ ಅಥವಾ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಭಾಷಾವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ.
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ ಅದಾನಿಗಾಗಿ ಸೆಬಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷೆ ಮಾಧವಿ ಬುಚ್ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ನಿಂತರೆ ಮೋದಿ?
ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯ ಮುಖ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರ ಈಗ ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗಿ ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರು, ಋಷಿಮುನಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಂತರ ಬದಲಾಗಿ, ಆಧುನಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿಗಳು ಈಗ ಸಮಾಜವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ ಹಿಂದೆ ನಮ್ಮ ಸಮಾಜದ ದೌರ್ಬಲ್ಯವಿದ್ದಿರಬೇಕು. ನಿಸ್ಸಂಶಯವಾಗಿ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಆಂತರಿಕ ಪರಿಷ್ಕರಣೆಯ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ. ಬಹುಶಃ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕುಷ್ಠರೋಗವು ಸಮಾಜವನ್ನು ಕೊಳೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದೆ.
ಏನೇ ಆಗಲಿ, ಆಧುನಿಕತೆಯ ಆಗಮನ ಮತ್ತು ಸಂತ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿ, ಧರ್ಮ, ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಎಲ್ಲವೂ ನಷ್ಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದೆ. ಧರ್ಮದ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಕಪಟಿಗಳ, ಕಪಟ ಬಾಬಾಗಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಸಾಧು ಸಂತರ ವಸ್ತ್ರ ಧರಿಸಿ ಹರಡುತ್ತಿದೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯ ಹರಿವು ದುರ್ಬಲಗೊಂಡಿದೆ. ಸುಧಾರಣೆಯ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಜಾತಿಗಳೊಳಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯವು ಅನಿಯಮಿತವಾಗಿದೆ. ಧರ್ಮ, ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯವನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸಲು ಆಧುನಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಋಷಿಗಳ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ರಚಿಸುವುದು ರಾಷ್ಟ್ರ ನಿರ್ಮಾಣದ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಾಗಿದೆ.
ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವ್
ಸ್ವರಾಜ್‌ ಇಂಡಿಯಾದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು, ರಾಜಕೀಯ ವಿಶ್ಲೇಷಕ
